در مقدمه کتاب دکتر زیبا کلام نحوه شکل گیری این کتاب را توضیح می دهد و بیان می کند که این کتاب جزوه ای بوده که برای یکی از شاگردان خود تهیه کرده است که قرار بوده جامعه شناسی را در یکی واحدهای دانشگاه علمی-کاربردی تدریس کند. با وجودی که شاگرد دکتر ،در درس جامعه شناسی نمره بالایی گرفته ولی مفاهیم آن را درک نکرده بود و برای اینکه بتواند تدریس کند دکتر زیبا کلام این جزوه را تهیه می کند.
در بخش نخست به تعریف جامعه شناسی و پرسش های پیرامون کاربرد آن با مثال می پردازد و این سوال را می پرسد آیا می توان جامعه شناسی، علم به حساب آورد؟ مانند فیزیک، شیمی. آیا می توان از روش ها یا متدولوژی های علمی برای اثبات نظریات یا رد آن ها، مانند آنچه که در علوم دقیقه اتفاق می افتد استفاده کرد. از سه نظریه پرداز شاخص در زمینه جامعه شناسی نام می برد. امیل درکهایم، کارل مارکس و مارکس وبر. در بخش های دیگر کتاب پیرامون این سه نظریه بحث می کند.
از بین سه دیدگاه برای من که الکترونیک در دوره لیسانس خونده بودم و تصویر من از مارکس به کمونیسم و تفکرات الحادی و آنچه که در کتاب های تاریخ در مورد مارکس نوشته بود برمی گردد جالب توجه بود تا حالا دیدگاه مارکس را بدون هیچ مارک یا اتیکت یا برچسب نخوانده بودم.
مارکس بیان می کند زیربنای جامعه از نیروهای تولیدی و مناسبات تولیدی تشکیل شده است.نیروهای تولیدی اعم از زمین، نیروی انسانی،ماشین آلات و ...مناسبات تولیدی نحوه مالکیت نیروی های تولید و ارتباط بین نیروهای تولیدی (مانند ارباب و رعیتی)را تشریح می کند.
"جزء اول یعنی نیروهای تولیدی - سطح تمدنی یا دوران تاریخی را که آن جامعه در آن به سر می برد ترسیم می نماید و جزء دوم - یعنی مناسبات اجتماعی حاکم بر تولید یا درست تر گفته باشیم مناسبات اقتصادی- ساختار آن جامعه را مستقل از زمان . مکان شکل می دهد تمامی جنبه های دیگر آن جامعه از هنر و ادبیات، فرهنگ، آداب و سنن اجتماعی و اعتقادات مذهبی تا شکل نظام حکومتی و اساسا ساختار سیاسی آن جملگی از زیر بناست."
شاید با یک مثال راحت تر بتوان درک کرد.فرض بگیریم که زیربنای جامعه ای فئودالیته باشد، در آن صورت طبق نظر مارکس ما تا حدود زیادی می توانیم حدس بزنیم که روبناها در آن جامعه چگونه هستند به لحاظ اعتقادات فرهنگی و مذهبی ، کار کشاورزی امری پسندیده و مقدس شمرده می شود و احترام به مالکیت امری مقدس شمرده می شود و احترام به اموال و دارایی دیگران (بخوانید اشراف )از نظر مبانی اجتماعی و دینی با اهمیت به شمار می رود و قوانین به شکلی است که به بهره کشی فئودال ها از رعایا و محرومین مقبولیت می بخشد. به گفته مارکس اساس جامعه بر تضاد است و این تضاد باعث کشمکش بین طبقات جامعه می شود و این تضاد تا آنجا به پیش می رود که جامعه بدون طبقه داشته باشیم در واقع آرمان جامعه در مارکسیسم و بدون طبقه بودن آن است.
در بخش پنجم کتاب به هفت پرسش اساسی جامعه شناسی در دیدگاه این سه نظریه ای که توسط درکهایم - مارکس وبر و مارکس بیان شد می پردازد .
- جامعه چگونه تشکیل می شود؟
- یک جامعه یا اجتماع اساسا چگونه عمل می کند؟
- چرا برخی گروه های اجتماعی نیرومندتر از گروه های دیگر هستند؟
- چه عواملی باعث تغییرات اجتماعی می شود؟
- آیا جامعه در شرایط عادی در حالت توازن و تعادل است یا در حال تضاد، تخاصم و تقابل؟
- رابطه میان فرد و جامعه؟
- اساسا هدف از مطالعه و بررسی جامعه شناسی چه می باشد؟
و در بخش آخر به این پرسش پاسخ می دهد که آیا جامعه شناسی علم است
